Waarom hebben de Grieken hierbij niet het onderspit gedolven? Hun kansen waren niet goed; het land was door de geografische situatie verdeeld in stadstaten en er was geen gemeenschappelijke staat die Griekenland kon worden genoemd. Er was geen sterk nationaal gevoel en de staten waren voortdurend bezig met onderlinge oorlogen, waarbij ze ook af en toe de Perzen te hulp riepen.
Daartegenover stond de overmacht van het gigantische Perzische Rijk. Maar dat rijk was niet zo machtig als het leek: de volkeren die in de laatste tientallen jaren door de Perzen onderworpen waren, berustten niet in de vreemde overheersing, zoals wel blijkt uit de opstanden in Egypte en Babylonië. De Perzische koning kon alleen echt rekenen op de Meden en de Perzen en hij was verder afhankelijk van troepen die werden geleverd door diezelfde onderworpen volkeren. Hij kon bovendien niet al zijn garnizoenen ontruimen om tegen de Grieken te vechten.
Berichten over miljoenenlegers en enorme vloten van oorlogsschepen horen dan ook in het land van de fabeldichters. Misschien wisten sommige aanvoerders op een specifiek moment ongeveer hoeveel mensen ze in hun kamp hadden, maar hoeveel non-combattanten waren daarbij, hoeveel soldaten deserteerden en wanneer deden ze dat? Inlichtingen over het leger van de vijand waren nog moeilijker te krijgen en op het slagveld lukte het al helemaal niet om de mensen te tellen. Oorlog is - ik herhaal het - chaos.
De verliezers vertelden achteraf graag dat ze alleen maar verloren hadden doordat de vijand een heel grote overmacht had. Als je daarentegen won, klonk het verhaal veel beter wanneer je vertelde dat je een gigantisch leger had verslagen. Zoals de vissers het Latijn kenden, gebruikten de Grieken gewoon het Grieks.
Historici willen hun onderwerp graag belangrijk maken; Herodotos begon zijn boek met de mededeling ‘dat belangrijke en bewonderenswaardige daden niet van roem verstoken mochten blijven.’ Het overdrijven van aantallen kon daarbij geen kwaad. Anderen wilde graag voor hun eigen volk veldslagen met beroemde overwinningen opeisen en zorgden dat de teller doorliep. Ook hier rekende men in het viertallig stelsel: één - veel - ontzettend veel - miljoenen.
Waarom hebben de Grieken, of althans die Grieken die niet met de Perzen samenwerkten en soms tijdelijk elkaar steun gaven, niet verloren van de Perzen? We kunnen het slag voor slag opsommen.
Bij Marathon hebben de Grieken gewonnen doordat zij de aanval inzetten toen de Perzen toch al bezig waren hun cavalerie en een deel van hun troepen in te schepen. Soldaten die de vijand de rug toekeren, zijn altijd kwetsbaarder. Het is niet duidelijk of Miltiades daarvoor de eer verdient.
De slag bij Thermopylae hebben de Grieken niet gewonnen. Deze veldslag was min of meer tevergeefs, want met het verzet van een paar dagen bereikte men nauwelijks tijdwinst. Er streden niet slechts 300 Spartanen maar meer dan 7000 Grieken en bij de eindstrijd sneuvelden er ongeveer 2000.
De slag bij Artemision eindigde in een gelijkspel. Dat de Grieken hier niet verloren, komt door twee hevige stormen die een groot deel van de Perzische vloot verwoestten. Omdat de pas bij Thermopylae niet meer verdedigd werd, besloten de Grieken het op te geven.
De slag bij Salamis is voor mij een raadsel. De logge, zware schepen van de Grieken wonnen het van de overmacht van snelle schepen van de Perzische vloot, die veel wendbaarder waren. Dat klinkt niet bijzonder logisch. Het zou veroorzaakt zijn door het sluwe plan van Themistokles, die de Perzen de nauwe straat van Salamis binnenlokte..
Ik denk echter ook aan de mogelijkheid dat er misschien veel minder Perzische schepen waren dan de Grieken beweerden, veel minder nog dan moderne historici denken. De verliezen bij Artemision, vooral door de twee stormen, geven daarvoor zeker aanleiding. Voor we serieuze conclusies kunnen trekken, zouden we eigenlijk betrouwbare aantallen moeten hebben
Plataea: geblunder. Pausanias probeerde in het donker zijn soldaten te verplaatsen en dat ging bijzonder chaotisch. De Perzen dachten dat het een wanordelijke aftocht was, ze deden een aanval op de Grieken en liepen vast op de muur van hoplieten.
Mykale? Een vergissing. De Perzen dachten dat een kleine groep Grieken een aanval op hun palissade deed en zij verlieten hun verschansingen. Ze leden de nederlaag tegen de hoplieten al voordat de andere helft van de Grieken arriveerden.
Hedendaagse historici hebben het liever over structurele factoren dan over incidentele. Antieke geschiedschrijvers vertellen de veldslagen bij voorkeur als botsingen tussen individuele strijders, als dappere daden of als slimme beslissingen van kapiteins, maar tegenwoordig kijken we liever naar processen en structuren. Wat waren de structurele oorzaken van de Perzische nederlaag?
Op zee moet dat toch het gebruik van de ram door de Griekse schepen zijn geweest. Analyse van de zeeslagen wijst uit dat het gebruik van de ram van een schip meer effect had dan het aanhouden van een groter aantal mariniers aan boord.
Op het land was de bronzen falanx van hoplieten beslist een doorslaggevende factor. De rieten schilden en vilten mutsen en de lichte werpsperen en rieten pijlen van de Perzische bondgenoten konden daar niet tegenop. Ook de Perzen begrepen dit en in latere jaren namen ze graag Griekse huursoldaten in dienst. De Anabasis van Xenofon geeft hier een voorbeeld van.
Zowel op het land als ter zee was de bevoorrading een heel belangrijke factor. De Phoeniciërs, de Egyptenaren, de Babyloniërs en de Meden waren ver van hun thuisbasis en dat had niet alleen gevolgen voor de omvang van hun leger, maar ook voor hun voeding en hun gezondheid, voor de aanvoer van wapens, de reparaties en de mentale kracht. De verbonden Grieken speelden een thuiswedstrijd en konden in nood altijd wel aan eten komen.
Voor land zowel als zee geldt ook de structurele zwakte van het Perzische Rijk. Opstanden in Babylonië waren de oorzaak dat Xerxes na Salamis niet doorzette en dat Mardonios in 479 niet voldoende schepen en troepen kreeg om Griekenland alsnog te veroveren.
En dan waren er nog een paar factoren die de mensen niet in de hand hadden: verwoestende stormen, misvattingen, gebrek aan informatie. Ik heb me verbaasd, hoe vaak de keuze van de militaire en politieke leiders werd bepaald door bovennatuurlijke elementen: de steeds terugkerende religieuze festivals van de Spartanen, het geloof dat men had in de verwarde uitspraken van het orakel van Delphi en de zieners die als een soort legeraalmoezeniers werden meegenomen. Dat zal bij de leiding van het Perzische leger niet heel anders zijn geweest. Keiharde rationele beslissingen hadden hier waarschijnlijk tot andere resultaten kunnen leiden.
Orakels zijn op een laffe manier onduidelijk: de priesters zorgen dat ze plechtige taal verkopen die voor meerdere uitleg vatbaar is, zodat ze achteraf altijd gelijk krijgen. Voor ons is dat misschien niet zo vreemd - wij hebben bijvoorbeeld economen - en het is misschien ook niet zo opmerkelijk dat de Grieken er telkens weer intrapten.
Daartegenover stond de overmacht van het gigantische Perzische Rijk. Maar dat rijk was niet zo machtig als het leek: de volkeren die in de laatste tientallen jaren door de Perzen onderworpen waren, berustten niet in de vreemde overheersing, zoals wel blijkt uit de opstanden in Egypte en Babylonië. De Perzische koning kon alleen echt rekenen op de Meden en de Perzen en hij was verder afhankelijk van troepen die werden geleverd door diezelfde onderworpen volkeren. Hij kon bovendien niet al zijn garnizoenen ontruimen om tegen de Grieken te vechten.
Berichten over miljoenenlegers en enorme vloten van oorlogsschepen horen dan ook in het land van de fabeldichters. Misschien wisten sommige aanvoerders op een specifiek moment ongeveer hoeveel mensen ze in hun kamp hadden, maar hoeveel non-combattanten waren daarbij, hoeveel soldaten deserteerden en wanneer deden ze dat? Inlichtingen over het leger van de vijand waren nog moeilijker te krijgen en op het slagveld lukte het al helemaal niet om de mensen te tellen. Oorlog is - ik herhaal het - chaos.
De verliezers vertelden achteraf graag dat ze alleen maar verloren hadden doordat de vijand een heel grote overmacht had. Als je daarentegen won, klonk het verhaal veel beter wanneer je vertelde dat je een gigantisch leger had verslagen. Zoals de vissers het Latijn kenden, gebruikten de Grieken gewoon het Grieks.
Historici willen hun onderwerp graag belangrijk maken; Herodotos begon zijn boek met de mededeling ‘dat belangrijke en bewonderenswaardige daden niet van roem verstoken mochten blijven.’ Het overdrijven van aantallen kon daarbij geen kwaad. Anderen wilde graag voor hun eigen volk veldslagen met beroemde overwinningen opeisen en zorgden dat de teller doorliep. Ook hier rekende men in het viertallig stelsel: één - veel - ontzettend veel - miljoenen.
Waarom hebben de Grieken, of althans die Grieken die niet met de Perzen samenwerkten en soms tijdelijk elkaar steun gaven, niet verloren van de Perzen? We kunnen het slag voor slag opsommen.
Bij Marathon hebben de Grieken gewonnen doordat zij de aanval inzetten toen de Perzen toch al bezig waren hun cavalerie en een deel van hun troepen in te schepen. Soldaten die de vijand de rug toekeren, zijn altijd kwetsbaarder. Het is niet duidelijk of Miltiades daarvoor de eer verdient.
De slag bij Thermopylae hebben de Grieken niet gewonnen. Deze veldslag was min of meer tevergeefs, want met het verzet van een paar dagen bereikte men nauwelijks tijdwinst. Er streden niet slechts 300 Spartanen maar meer dan 7000 Grieken en bij de eindstrijd sneuvelden er ongeveer 2000.
De slag bij Artemision eindigde in een gelijkspel. Dat de Grieken hier niet verloren, komt door twee hevige stormen die een groot deel van de Perzische vloot verwoestten. Omdat de pas bij Thermopylae niet meer verdedigd werd, besloten de Grieken het op te geven.
De slag bij Salamis is voor mij een raadsel. De logge, zware schepen van de Grieken wonnen het van de overmacht van snelle schepen van de Perzische vloot, die veel wendbaarder waren. Dat klinkt niet bijzonder logisch. Het zou veroorzaakt zijn door het sluwe plan van Themistokles, die de Perzen de nauwe straat van Salamis binnenlokte..
Ik denk echter ook aan de mogelijkheid dat er misschien veel minder Perzische schepen waren dan de Grieken beweerden, veel minder nog dan moderne historici denken. De verliezen bij Artemision, vooral door de twee stormen, geven daarvoor zeker aanleiding. Voor we serieuze conclusies kunnen trekken, zouden we eigenlijk betrouwbare aantallen moeten hebben
Plataea: geblunder. Pausanias probeerde in het donker zijn soldaten te verplaatsen en dat ging bijzonder chaotisch. De Perzen dachten dat het een wanordelijke aftocht was, ze deden een aanval op de Grieken en liepen vast op de muur van hoplieten.
Mykale? Een vergissing. De Perzen dachten dat een kleine groep Grieken een aanval op hun palissade deed en zij verlieten hun verschansingen. Ze leden de nederlaag tegen de hoplieten al voordat de andere helft van de Grieken arriveerden.
Hedendaagse historici hebben het liever over structurele factoren dan over incidentele. Antieke geschiedschrijvers vertellen de veldslagen bij voorkeur als botsingen tussen individuele strijders, als dappere daden of als slimme beslissingen van kapiteins, maar tegenwoordig kijken we liever naar processen en structuren. Wat waren de structurele oorzaken van de Perzische nederlaag?
Op zee moet dat toch het gebruik van de ram door de Griekse schepen zijn geweest. Analyse van de zeeslagen wijst uit dat het gebruik van de ram van een schip meer effect had dan het aanhouden van een groter aantal mariniers aan boord.
Op het land was de bronzen falanx van hoplieten beslist een doorslaggevende factor. De rieten schilden en vilten mutsen en de lichte werpsperen en rieten pijlen van de Perzische bondgenoten konden daar niet tegenop. Ook de Perzen begrepen dit en in latere jaren namen ze graag Griekse huursoldaten in dienst. De Anabasis van Xenofon geeft hier een voorbeeld van.
Zowel op het land als ter zee was de bevoorrading een heel belangrijke factor. De Phoeniciërs, de Egyptenaren, de Babyloniërs en de Meden waren ver van hun thuisbasis en dat had niet alleen gevolgen voor de omvang van hun leger, maar ook voor hun voeding en hun gezondheid, voor de aanvoer van wapens, de reparaties en de mentale kracht. De verbonden Grieken speelden een thuiswedstrijd en konden in nood altijd wel aan eten komen.
Voor land zowel als zee geldt ook de structurele zwakte van het Perzische Rijk. Opstanden in Babylonië waren de oorzaak dat Xerxes na Salamis niet doorzette en dat Mardonios in 479 niet voldoende schepen en troepen kreeg om Griekenland alsnog te veroveren.
En dan waren er nog een paar factoren die de mensen niet in de hand hadden: verwoestende stormen, misvattingen, gebrek aan informatie. Ik heb me verbaasd, hoe vaak de keuze van de militaire en politieke leiders werd bepaald door bovennatuurlijke elementen: de steeds terugkerende religieuze festivals van de Spartanen, het geloof dat men had in de verwarde uitspraken van het orakel van Delphi en de zieners die als een soort legeraalmoezeniers werden meegenomen. Dat zal bij de leiding van het Perzische leger niet heel anders zijn geweest. Keiharde rationele beslissingen hadden hier waarschijnlijk tot andere resultaten kunnen leiden.
Orakels zijn op een laffe manier onduidelijk: de priesters zorgen dat ze plechtige taal verkopen die voor meerdere uitleg vatbaar is, zodat ze achteraf altijd gelijk krijgen. Voor ons is dat misschien niet zo vreemd - wij hebben bijvoorbeeld economen - en het is misschien ook niet zo opmerkelijk dat de Grieken er telkens weer intrapten.